Γιατί τα παιδιά στο σχολείο βαριούνται; Γιατί όταν αναγγέλλεται ότι κάποια ημέρα δεν θα κάνουν μάθημα, ακόμα και τα μικρά του δημοτικού ζητωκραυγάζουν; Τί είναι τόσο λάθος στο σχολείο που οδηγεί στην απαξίωσή του; Έχουμε ποτέ κληθεί να δώσουμε απάντηση σε αυτό το ερώτημα;
Ορμώμενος από τις περί την παιδεία συζητήσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, τις αλλεπάλληλες εξαγγελίες και πρόχειρες πολιτικές, τα επαναλαμβανόμενα κύματα «καταλήψεων» των σχολείων και εν γένει από την σχολική πραγματικότητα και τα αποτελέσματά της που βιώσαμε ή βιώνουμε ως μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί, πολίτες, ρωτάω:
o Μας ικανοποιεί η παιδεία στην χώρα μας;
o Πώς φανταζόμαστε το ιδεατό σχολείο / σύστημα εκπαίδευσης;
o Το σημερινό σχολείο «παράγει» σκεπτόμενους και υγιείς (σωματικά και ψυχικά) ενήλικες;
Αρκετός κόσμος εκλαμβάνει το θεσμό της εκπαίδευσης ως αναγκαίο στάδιο στη ζωή ενός ανθρώπου προκειμένου να αποκατασταθεί επαγγελματικά και μόνο. Ολάκερη η παιδική ζωή από την προσχολική ακόμη ηλικία κατευθύνεται προς αυτόν τον στόχο με βασικό ορόσημο τις ... πανελλήνιες εξετάσεις. Η πραγματική στόχευση της παιδείας που (πρέπει να) είναι η ανάπτυξη όλων των ειδών νοημοσύνης (της συναισθηματικής, της ενδοπροσωπικής, της υπαρξιακής, κ.ά) με σκοπό την διαμόρφωση ελεύθερων και δημιοργικών ανθρώπων μοιάζει να μην απασχολεί.
Γι' αυτό και πολλοί αντιλαμβάνονται το υποχρεωτικό της εκπαίδευσης κυριολεκτικά! Θεωρούν ότι η παιδεία είναι αποκλειστική ευθύνη άρα και «λογαριασμός» του κράτους (βλ. υπουργείο, κόμμα, ιδεολογία) και τα παιδιά πρέπει καταναγκαστικά να μάθουν να υπακούνε σε κανόνες και σε κελεύσματα των (μεγαλυτέρων και σπουδαγμένων, άρα σοφότερων) δασκάλων τους (βλ. υπαλλήλων δημόσιων ή ιδιωτικών). Έτσι η λογική του βούρδουλα στην πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή (της βαθμολογίας, της απόρριψης, της αποβολής, της απαξίωσης) εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο σύστημα. Έτσι πρέπει να είναι άραγε;
Το κλασσικό σύστημα εκπαίδευσης (το οποίο λανσαρίστηκε τον 18ο αιώνα σύμφωνα με τη μιλιταριστική λογική της Πρωσίας, μετέπειτα Γερμανίας, ώστε να ετοιμάζει εκπαιδευμένους εργάτες) επιβάλλει όλα τα παιδιά στα 6 τους χρόνια, είναι-δεν είναι έτοιμα να καταλάβουν γλώσσα, γραφή, αριθμητική με τον ρυθμό και στο χρόνο που επιβάλλει το σύστημα στον δάσκαλο-υπάλληλο και αυτός με την σειρά του στις μικρές ψυχούλες. Όχι με τον ρυθμό του κάθε παιδιού αλλά με τον ρυθμό του συστήματος Τα παιδιά που δεν είναι έτοιμα κάπως σταμπάρονται ως “καθυστερημένα” ή κακοί μαθητές - νά πως βγαίνουν οι ταμπέλες. Όλα τα παιδιά περπατάνε, μιλάνε στην ίδια ηλικία; Όχι. Αποκαλούμε “καθυστερημένα” αυτά που περπάτησαν ή μίλησαν αργότερα ή μήπως αποκαλούμε διάνοιες αυτά που περπάτησαν νωρίς; Όχι. Γιατί λοιπόν στα 6 αναμένουμε από ένα παιδί (γεννημένο είτε 1η Γενάρη είτε 31 Δεκέμβρη!) να κάνει ακριβώς ό,τι και το διπλανό του αλλιώς έχει χαρακτηρισμό, βαθμολογία, ταμπέλα;
Ισχύει παντού αυτό το μοντέλο; Σχεδόν! Αλλά υπάρχουν και κάποια σχολεία /συστήματα παιδείας με σκεπτικό να μεταμορφώσουν το σχολείο σε μέρος που μπορεί ένα παιδί να αναπτυχθεί φυσιολογικά με βάση τον προσωπικό του ρυθμό, την ατομική του ωριμότητα, την παιδικότητα του και τον απαραίτητο χρόνο για δημιουργικό παιχνίδι. Έτσι στα μοντεσσοριανά σχολεία, για παράδειγμα, κάθε μαθητής/τρια επιλέγει πότε θα ενταχθεί σε κάποιο γνωστικό τραπέζι για να μάθει αυτό που ο ίδιος/η ίδια θέλει όταν νιώσει έτοιμος/η. Στα "δημοκρατικά" σχολεία, επιπλέον, υπάρχουν εβδομαδιαίες συνελεύσεις μαθητών και δασκάλων για τη διαμόρφωση της "ύλης". Στο φινλανδικό δημόσιο σχολείο, που θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα, εκτός των παραπάνω κάθε μαθητής επιλέγει ποιο μάθημα ποιας τάξης (άσχετα απο την ηλικία του) θα παρακολουθήσει κάθε φορά. Σε όλα αυτά τα συστήματα οι γονείς συμμετέχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου.
Κι επειδή ο κλασσικός αντιρρησίας θα ισχυριστεί ότι «αυτά είναι συστήματα άλλων χωρών, εδώ είναι Βαλκάνια» ας δούμε τί γίνεται στο δημόσιο δημοτικό και νηπιαγωγείο του Φουρφουρά στα ορεινά του Ρεθύμνου. Εκεί με πρωτοβουλία του διευθυντή και των εκπαιδευτικών βρήκαν τρόπο να ελιχθούν ανάμεσα στις αντίρροπες κατευθυντήριες του Υπουργείου και των προϊστάμενων τους (που έχουν θεσπίσει ένα σχολείο υποχρεωτικής δηλαδή καταναγκαστικής μάθησης) και του πραγματικού στόχου της παιδείας. Τα μαθήματα γίνονται βιωματικά, συχνά εκτός σχολείου (αυτό μην το βάλεις, για τον ¨Αγγελο το λέω), άλλοτε με την μορφή εκδρομών, τα παιδιά μαθαίνουν από εργασίες και δημιουργικό παιχνίδι στα διαλείμματα. Οι σχολικές αίθουσες δεν θυμίζουν σε τίποτα τα γνωστά! Οι μαθητές μαγειρεύουν μόνοι τους το πρωινό για όλο το σχολείο (60 παιδιά είναι 30 περίπου)! Στο σχολείο γίνεται εβδομαδιαία συνέλευση μαθητών και διδασκόντων και από κοινού αποφασίζουν ζητήματα του σχολείου (η δημοκρατία, η πολιτική αγωγή και η εκπαίδευση στην συλλογική λήψη αποφάσεων στην πράξη από την νηπιακή ηλικία!). Για αυτό τα παιδιά εκεί δεν θέλουν να κλείνει το σχολείο για διακοπές.
Τα παραπάνω είναι δυστυχώς η εξαίρεση. Ίσως να υπάρχουν και αλλού στην χώρα μας, δεν το γνωρίζουμε. Η καθημερινότητα σχεδόν σε όλα τα δημοτικά είναι παιδάκια με τσάντες βαρίδια και πάκο με φωτοτυπίες για επιπλέον δουλειά στο σπίτι, γκρίνια (μπαμπά δεν μπορώ άλλο, θέλω να παίξω), και παιδιά που αρχίζουν να μισούν το σχολείο. Στα δε γυμνάσια και λύκεια ένας μαθητής είναι είτε στα θρανία σχολείου και φροντιστηρίου είτε στη μελέτη απ το πρωί ως το βράδυ, τουλάχιστον 6 ημέρες την βδομάδα, μέχρι τις πανελλήνιες.
Και όλα τα παραπάνω γίνονται με την συνεργεία όλων μας και την ενοχή του κράτους. Οι διευθυντές-υπάλληλοι πρέπει να υπακούσουν τους προϊστάμενούς τους οι οποίοι επιβάλλουν την ολοκλήρωση συγκεκριμένης ύλης σε σφιχτό χρονικό διάστημα. Οι εκπαιδευτικοί-υπάλληλοι παίρνουν την σκυτάλη και προσπαθούν ως ζογκλέρ να ισορροπήσουν ανάμεσα στις αντοχές των παιδικών ψυχών και τις εντολές των προϊσταμένων τους. Και οι γονείς, μαθημένοι στην εντατικοποίηση της κοινωνίας και τον ανταγωνισμό, παίζουν κι αυτοί τον δικό τους στυγνό και συνένοχο ρόλο και προς τα παιδιά και προς τους εκπαιδευτικούς.
Νομίζουμε ότι τα παιδιά δεν το καταλαβαίνουν αυτό επειδή «αυτά δεν ξέρουν»; Το αντίθετο. Αλλά επειδή δεν έχουν από μικρά τη δύναμη να αντιδράσουν υπομένουν έναν άλλου είδους ψυχικό βιασμό μέχρι να μεγαλώσουν οπότε και θα αντιδράσουν, ενίοτε με άσχημο τρόπο. Οι παιδοψυχολόγοι γνωρίζουν καλύτερα.
Αναρωτιέμαι για πόσους γονείς είναι πιο σημαντική η επαγγελματική σταδιοδρομία που νομίζουν ότι προσδιορίζεται από την επιτυχία στις πανελλήνιες από την ψυχοσωματική υγεία και την ολοκληρωμένη νοημοσύνη του παιδιού τους; Πόσοι αναγνωρίζουν την απάνθρωπη πραγματικότητα του σχολείου αλλά σηκώνουν ψηλά τα χέρια μπροστά στην γενικευμένη αποδοχή του;
Πιστεύω ότι η παιδεία
´ πρέπει να παρέχεται σύμφωνα με το αναπτυξιακό επίπεδο καθενός παιδιού
´ είναι δικαίωμα και όχι καταναγκαστική υποχρέωση
´ ικανοποιεί τις γνωσιακές ανάγκες των παιδιών άρα είναι ελκυστική
´ έχει στόχο την ολοκληρωμένη προσωπική ανάπτυξη κι όχι τις εξετάσεις
Εσείς;
Θεμιστοκλής Πούντζας
επιστροφή στην αρχική σελίδα
Ορμώμενος από τις περί την παιδεία συζητήσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, τις αλλεπάλληλες εξαγγελίες και πρόχειρες πολιτικές, τα επαναλαμβανόμενα κύματα «καταλήψεων» των σχολείων και εν γένει από την σχολική πραγματικότητα και τα αποτελέσματά της που βιώσαμε ή βιώνουμε ως μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί, πολίτες, ρωτάω:
o Μας ικανοποιεί η παιδεία στην χώρα μας;
o Πώς φανταζόμαστε το ιδεατό σχολείο / σύστημα εκπαίδευσης;
o Το σημερινό σχολείο «παράγει» σκεπτόμενους και υγιείς (σωματικά και ψυχικά) ενήλικες;
Αρκετός κόσμος εκλαμβάνει το θεσμό της εκπαίδευσης ως αναγκαίο στάδιο στη ζωή ενός ανθρώπου προκειμένου να αποκατασταθεί επαγγελματικά και μόνο. Ολάκερη η παιδική ζωή από την προσχολική ακόμη ηλικία κατευθύνεται προς αυτόν τον στόχο με βασικό ορόσημο τις ... πανελλήνιες εξετάσεις. Η πραγματική στόχευση της παιδείας που (πρέπει να) είναι η ανάπτυξη όλων των ειδών νοημοσύνης (της συναισθηματικής, της ενδοπροσωπικής, της υπαρξιακής, κ.ά) με σκοπό την διαμόρφωση ελεύθερων και δημιοργικών ανθρώπων μοιάζει να μην απασχολεί.
Γι' αυτό και πολλοί αντιλαμβάνονται το υποχρεωτικό της εκπαίδευσης κυριολεκτικά! Θεωρούν ότι η παιδεία είναι αποκλειστική ευθύνη άρα και «λογαριασμός» του κράτους (βλ. υπουργείο, κόμμα, ιδεολογία) και τα παιδιά πρέπει καταναγκαστικά να μάθουν να υπακούνε σε κανόνες και σε κελεύσματα των (μεγαλυτέρων και σπουδαγμένων, άρα σοφότερων) δασκάλων τους (βλ. υπαλλήλων δημόσιων ή ιδιωτικών). Έτσι η λογική του βούρδουλα στην πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή (της βαθμολογίας, της απόρριψης, της αποβολής, της απαξίωσης) εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο σύστημα. Έτσι πρέπει να είναι άραγε;
Το κλασσικό σύστημα εκπαίδευσης (το οποίο λανσαρίστηκε τον 18ο αιώνα σύμφωνα με τη μιλιταριστική λογική της Πρωσίας, μετέπειτα Γερμανίας, ώστε να ετοιμάζει εκπαιδευμένους εργάτες) επιβάλλει όλα τα παιδιά στα 6 τους χρόνια, είναι-δεν είναι έτοιμα να καταλάβουν γλώσσα, γραφή, αριθμητική με τον ρυθμό και στο χρόνο που επιβάλλει το σύστημα στον δάσκαλο-υπάλληλο και αυτός με την σειρά του στις μικρές ψυχούλες. Όχι με τον ρυθμό του κάθε παιδιού αλλά με τον ρυθμό του συστήματος Τα παιδιά που δεν είναι έτοιμα κάπως σταμπάρονται ως “καθυστερημένα” ή κακοί μαθητές - νά πως βγαίνουν οι ταμπέλες. Όλα τα παιδιά περπατάνε, μιλάνε στην ίδια ηλικία; Όχι. Αποκαλούμε “καθυστερημένα” αυτά που περπάτησαν ή μίλησαν αργότερα ή μήπως αποκαλούμε διάνοιες αυτά που περπάτησαν νωρίς; Όχι. Γιατί λοιπόν στα 6 αναμένουμε από ένα παιδί (γεννημένο είτε 1η Γενάρη είτε 31 Δεκέμβρη!) να κάνει ακριβώς ό,τι και το διπλανό του αλλιώς έχει χαρακτηρισμό, βαθμολογία, ταμπέλα;
Ισχύει παντού αυτό το μοντέλο; Σχεδόν! Αλλά υπάρχουν και κάποια σχολεία /συστήματα παιδείας με σκεπτικό να μεταμορφώσουν το σχολείο σε μέρος που μπορεί ένα παιδί να αναπτυχθεί φυσιολογικά με βάση τον προσωπικό του ρυθμό, την ατομική του ωριμότητα, την παιδικότητα του και τον απαραίτητο χρόνο για δημιουργικό παιχνίδι. Έτσι στα μοντεσσοριανά σχολεία, για παράδειγμα, κάθε μαθητής/τρια επιλέγει πότε θα ενταχθεί σε κάποιο γνωστικό τραπέζι για να μάθει αυτό που ο ίδιος/η ίδια θέλει όταν νιώσει έτοιμος/η. Στα "δημοκρατικά" σχολεία, επιπλέον, υπάρχουν εβδομαδιαίες συνελεύσεις μαθητών και δασκάλων για τη διαμόρφωση της "ύλης". Στο φινλανδικό δημόσιο σχολείο, που θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα, εκτός των παραπάνω κάθε μαθητής επιλέγει ποιο μάθημα ποιας τάξης (άσχετα απο την ηλικία του) θα παρακολουθήσει κάθε φορά. Σε όλα αυτά τα συστήματα οι γονείς συμμετέχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου.
Κι επειδή ο κλασσικός αντιρρησίας θα ισχυριστεί ότι «αυτά είναι συστήματα άλλων χωρών, εδώ είναι Βαλκάνια» ας δούμε τί γίνεται στο δημόσιο δημοτικό και νηπιαγωγείο του Φουρφουρά στα ορεινά του Ρεθύμνου. Εκεί με πρωτοβουλία του διευθυντή και των εκπαιδευτικών βρήκαν τρόπο να ελιχθούν ανάμεσα στις αντίρροπες κατευθυντήριες του Υπουργείου και των προϊστάμενων τους (που έχουν θεσπίσει ένα σχολείο υποχρεωτικής δηλαδή καταναγκαστικής μάθησης) και του πραγματικού στόχου της παιδείας. Τα μαθήματα γίνονται βιωματικά, συχνά εκτός σχολείου (αυτό μην το βάλεις, για τον ¨Αγγελο το λέω), άλλοτε με την μορφή εκδρομών, τα παιδιά μαθαίνουν από εργασίες και δημιουργικό παιχνίδι στα διαλείμματα. Οι σχολικές αίθουσες δεν θυμίζουν σε τίποτα τα γνωστά! Οι μαθητές μαγειρεύουν μόνοι τους το πρωινό για όλο το σχολείο (60 παιδιά είναι 30 περίπου)! Στο σχολείο γίνεται εβδομαδιαία συνέλευση μαθητών και διδασκόντων και από κοινού αποφασίζουν ζητήματα του σχολείου (η δημοκρατία, η πολιτική αγωγή και η εκπαίδευση στην συλλογική λήψη αποφάσεων στην πράξη από την νηπιακή ηλικία!). Για αυτό τα παιδιά εκεί δεν θέλουν να κλείνει το σχολείο για διακοπές.
Τα παραπάνω είναι δυστυχώς η εξαίρεση. Ίσως να υπάρχουν και αλλού στην χώρα μας, δεν το γνωρίζουμε. Η καθημερινότητα σχεδόν σε όλα τα δημοτικά είναι παιδάκια με τσάντες βαρίδια και πάκο με φωτοτυπίες για επιπλέον δουλειά στο σπίτι, γκρίνια (μπαμπά δεν μπορώ άλλο, θέλω να παίξω), και παιδιά που αρχίζουν να μισούν το σχολείο. Στα δε γυμνάσια και λύκεια ένας μαθητής είναι είτε στα θρανία σχολείου και φροντιστηρίου είτε στη μελέτη απ το πρωί ως το βράδυ, τουλάχιστον 6 ημέρες την βδομάδα, μέχρι τις πανελλήνιες.
Και όλα τα παραπάνω γίνονται με την συνεργεία όλων μας και την ενοχή του κράτους. Οι διευθυντές-υπάλληλοι πρέπει να υπακούσουν τους προϊστάμενούς τους οι οποίοι επιβάλλουν την ολοκλήρωση συγκεκριμένης ύλης σε σφιχτό χρονικό διάστημα. Οι εκπαιδευτικοί-υπάλληλοι παίρνουν την σκυτάλη και προσπαθούν ως ζογκλέρ να ισορροπήσουν ανάμεσα στις αντοχές των παιδικών ψυχών και τις εντολές των προϊσταμένων τους. Και οι γονείς, μαθημένοι στην εντατικοποίηση της κοινωνίας και τον ανταγωνισμό, παίζουν κι αυτοί τον δικό τους στυγνό και συνένοχο ρόλο και προς τα παιδιά και προς τους εκπαιδευτικούς.
Νομίζουμε ότι τα παιδιά δεν το καταλαβαίνουν αυτό επειδή «αυτά δεν ξέρουν»; Το αντίθετο. Αλλά επειδή δεν έχουν από μικρά τη δύναμη να αντιδράσουν υπομένουν έναν άλλου είδους ψυχικό βιασμό μέχρι να μεγαλώσουν οπότε και θα αντιδράσουν, ενίοτε με άσχημο τρόπο. Οι παιδοψυχολόγοι γνωρίζουν καλύτερα.
Αναρωτιέμαι για πόσους γονείς είναι πιο σημαντική η επαγγελματική σταδιοδρομία που νομίζουν ότι προσδιορίζεται από την επιτυχία στις πανελλήνιες από την ψυχοσωματική υγεία και την ολοκληρωμένη νοημοσύνη του παιδιού τους; Πόσοι αναγνωρίζουν την απάνθρωπη πραγματικότητα του σχολείου αλλά σηκώνουν ψηλά τα χέρια μπροστά στην γενικευμένη αποδοχή του;
Πιστεύω ότι η παιδεία
´ πρέπει να παρέχεται σύμφωνα με το αναπτυξιακό επίπεδο καθενός παιδιού
´ είναι δικαίωμα και όχι καταναγκαστική υποχρέωση
´ ικανοποιεί τις γνωσιακές ανάγκες των παιδιών άρα είναι ελκυστική
´ έχει στόχο την ολοκληρωμένη προσωπική ανάπτυξη κι όχι τις εξετάσεις
Εσείς;
Θεμιστοκλής Πούντζας
επιστροφή στην αρχική σελίδα